Khái niệm trong Phật giáo

• Tàng thức (A-lại-da thức) chứa đựng mọi chủng tử nghiệp; là “biển ý thức” chung của chúng sinh.
• Pháp giới nhất như – mọi hiện tượng nương nhau tồn tại, không có biên giới rõ ràng giữa “tôi” và “vạn vật”.

Lý thuyết khoa học đương đại

• Rupert Sheldrake đề xuất morphic field: trường hình thái lưu trữ thông tin tập thể.
• Penrose & Hameroff với mô hình Orch-OR xem ý thức gắn với hạ tầng lượng tử trong vi ống thần kinh.
• Khoa học thần kinh nghiên cứu trải nghiệm “ý thức mở rộng” trong thiền sâu.

Đối chiếu và phê bình

• Các lý thuyết khoa học còn tranh luận, chưa được kiểm chứng rộng.
• Phật giáo cung cấp khung đạo đức và phương pháp thực nghiệm nội tâm; khoa học cung cấp phương pháp đo lường.
• Thay vì đồng nhất, nên xem đây là các nỗ lực tiếp cận một thực tại vượt khỏi ngôn ngữ thông thường.

Hướng nghiên cứu tương lai

• Nghiên cứu EEG, MEG khi hành giả nhập định sâu để xem có dấu hiệu “đồng bộ” giống trường thống nhất không.
• Các dự án Mind & Life kết hợp thiền sư – nhà khoa học, mở rộng hiểu biết về ý thức.
• Văn hóa Phật giáo có thể đóng góp bằng kho tàng kinh nghiệm thiền định giúp khoa học thiết kế thí nghiệm chính xác hơn.

Trường ý thức và đạo đức

• Nếu ý thức phổ quát tồn tại, mọi hành động đều để lại “dấu vết” não bộ và tâm linh chung – tương ứng với nghiệp trong Phật học.
• Sự kết nối này nhấn mạnh trách nhiệm cá nhân và xã hội: tư duy, lời nói, hành động ảnh hưởng đến “trường chung”.
• Thực tập từ bi, chánh niệm có thể xem như “vệ sinh” cho trường ý thức, giảm ô nhiễm tâm linh.

Tài liệu tham khảo

• Rupert Sheldrake, Morphic Resonance – lý thuyết trường hình thái.
• Roger Penrose & Stuart Hameroff, Orchestrated Objective Reduction.
• Francisco Varela, Evan Thompson, Eleanor Rosch, The Embodied Mind – kết nối Phật học và khoa học nhận thức.
• Dalai Lama & B. Alan Wallace, Consciousness at the Crossroads.