A-tì-đạt-ma
Mục lục tóm tắt
Tài liệu tham khảo
A-tì-đạt-ma (sa. Abhidharma, pi. Abhidhamma) là tạng thứ ba của Tam tạng kinh điển, hệ thống hóa giáo pháp thành các luận điểm triết học và tâm lý. Nội dung phân tích bản chất các pháp, mô tả cấu trúc tâm và chỉ ra lộ trình tu tập dựa trên nhân quả nghiệp báo.
Khái quát
- Cùng với Kinh tạng và Luật tạng tạo thành Tam tạng (Tripiṭaka) của Phật giáo.
- Cung cấp bộ khung khái niệm giúp lý giải kinh nghiệm nội tâm và thế giới hiện tượng.
- Có nhiều truyền thống biên soạn: Thượng tọa bộ, Hữu bộ, Đại thừa (Du-già hành).
Nội dung chi tiết
1. Chủ đề trọng tâm
- Phân loại pháp (dharma) thành sắc pháp, tâm pháp, tâm sở, tâm sở bất tương ưng và vô vi.
- Trình bày 24 duyên (Hữu bộ), 22 căn, 52 tâm sở… giải thích tương tác giữa tâm và cảnh.
2. Tác phẩm tiêu biểu
- Thượng tọa bộ: Bảy bộ A-tì-đạt-ma tiếng Pāli như Dhammasaṅgaṇī, Vibhaṅga…
- Hữu bộ: A-tì-đạt-ma phát trí luận, A-tì-đạt-ma câu-xá luận.
- Đại thừa: A-tì-đạt-ma tập luận, Hiển dương thánh giáo luận của Vô Trước, Thế Thân.
3. Vai trò trong thực hành
- Giúp hành giả nhận diện cấu trúc tâm, thấy rõ vô thường – khổ – vô ngã để phát triển tuệ giác.
- Là nền tảng lý luận cho các trường phái triết học Phật giáo, hướng dẫn áp dụng giáo pháp vào đời sống.