Mục lục
Tài liệu tham khảo
- https://vi.wikipedia.org/wiki/Duy%C3%AAn_kh%E1%BB%9Fi
- https://plato.stanford.edu/entries/buddha/#DepOrig
- Kinh Trung Bộ, kinh Tương Ưng phần Nidāna (Nhân duyên)
Khái quát
- Duyên khởi (pratītyasamutpāda) là nguyên lý cốt lõi của đạo Phật, giải thích rằng mọi pháp đều sinh khởi do nhân duyên, không có tự tính độc lập.
- Mô hình Thập nhị nhân duyên diễn tả vòng luân hồi của chúng sinh từ vô minh đến lão tử, đồng thời chỉ ra con đường diệt khổ khi đoạn trừ mắt xích vô minh và ái.
- Duyên khởi gắn liền với giáo lý vô thường, vô ngã, trở thành nền tảng triết học cho cả Phật giáo Nguyên thủy và Đại thừa.
Nội dung chi tiết
1. Ý nghĩa triết học
- Duyên khởi bác bỏ hai cực đoan thường kiến và đoạn kiến: không có bản ngã vĩnh hằng, cũng không phải hư vô tuyệt đối.
- Thực tại được nhìn như mạng lưới điều kiện tương thuộc; hiểu được điều này giúp hành giả phát khởi trí tuệ và lòng từ bi.
- Trong Trung quán luận, Long Thọ đồng nhất duyên khởi với tính không: vì các pháp do duyên hợp nên rỗng rang tự tính.
2. Thập nhị nhân duyên
- Chuỗi mười hai yếu tố: vô minh, hành, thức, danh sắc, lục nhập, xúc, thọ, ái, thủ, hữu, sinh, lão tử.
- Mỗi mắt xích nương nhau mà sinh, tạo thành vòng luân hồi; đoạn trừ một mắt xích sẽ chấm dứt toàn bộ chu trình.
- Phân tích này giúp hành giả nhận ra vai trò quyết định của ái và thủ, từ đó tu tập chánh niệm, trí tuệ để giải thoát.
3. Ứng dụng thực hành
- Trong đời sống, quán duyên khởi giúp thấy rõ mọi cảm xúc, suy nghĩ đều có điều kiện, từ đó không chấp thủ.
- Các pháp quán như quán vô thường, quán vô ngã, quán nhân quả đều dựa trên nguyên lý duyên khởi.
- Tư tưởng duyên khởi còn được ứng dụng trong Phật giáo nhập thế, nhấn mạnh sự liên đới xã hội và trách nhiệm đối với môi trường, cộng đồng.