Lục thức

Mục lục

• Lục thức
  • 1. Nhãn thức
  • 2. Nhĩ thức
  • 3. Tỷ thức
  • 4. Thiệt thức
  • 5. Thân thức
  • 6. Ý thức
  • Ý nghĩa thực hành

Tham khảo:

• https://vi.wikipedia.org/wiki/L%E1%BB%A5c_th%E1%BB%A9c
• Du-già sư địa luận, quyển 14.
• Thích Minh Châu, Phật học phổ thông, khóa XXX.
• Thích Nhất Hạnh, Tàng thức – nền tảng của thiền học.

Lục thức (ṣaḍ-vijñāna) là sáu loại nhận thức phát sinh khi lục căn tiếp xúc lục trần: nhãn thức, nhĩ thức, tỷ thức, thiệt thức, thân thức, ý thức.

1. Nhãn thức

• Nhận biết hình sắc qua mắt.
• Dễ bị ảo giác, đánh lừa bởi định kiến.
• Tu tập: kết hợp chánh niệm và trí tuệ để thấy sự vật đúng như thật.

2. Nhĩ thức

• Nhận biết âm thanh qua tai.
• Dễ bị kích động bởi lời khen – chê; nên rèn khả năng lắng nghe vô tư.

3. Tỷ thức

• Nhận biết mùi; gắn với cảm xúc ưa – ghét.
• Tập nhận diện cảm giác đi kèm mùi để không sinh tham sân.

4. Thiệt thức

• Nhận biết vị; liên quan đến khẩu nghiệp.
• Ăn trong chánh niệm, sử dụng lời nói thiện lành.

5. Thân thức

• Nhận biết xúc chạm, nhiệt độ, đau nhức.
• Quán cảm thọ để không phản ứng thái quá với dễ chịu/khó chịu.

6. Ý thức

• Tổng hợp thông tin từ năm thức trước, phân tích, suy nghĩ, tạo thành quan điểm.
• Nếu không tỉnh thức, ý thức dễ chấp ngã, sinh phiền não.
• Duy thức học còn nói đến mạt-na thức và a-lại-da thức – tầng sâu của tâm.

Ý nghĩa thực hành

1. Lục thức là “điểm gặp” giữa căn và trần; hiểu rõ vận hành của chúng giúp quản trị cảm xúc.
2. Thiền quán cho phép hành giả quan sát từng thức sinh diệt, không đồng nhất với chúng.
3. Trong giáo dục và truyền thông, cần nuôi dưỡng môi trường giúp sáu thức tiếp nhận thông tin lành mạnh, chân xác.