Năm mức định

Mục lục

• Năm mức định
  • 1. Sơ thiền – Định có tầm, tứ
  • 2. Nhị thiền – Định an chỉ
  • 3. Tam thiền – Định xả lạc hỷ
  • 4. Tứ thiền – Định xả niệm thanh tịnh
  • 5. Vô sắc định – Bốn tầng vi tế
  • Ghi chú thực hành

Tham khảo:

• https://vi.wikipedia.org/wiki/Thi%E1%BB%81n_%C4%91%E1%BB%8Bnh_(Ph%E1%BA%ADt_gi%C3%A1o)
• Thanh tịnh đạo luận, chương IV.
• Thích Minh Châu, Phật học phổ thông, khóa XXV.
• Ajahn Brahm, Cẩm nang thiền định.

Năm mức định là cách trình bày tiến trình phát triển thiền định từ sơ thiền đến các tầng vô sắc định, giúp hành giả nhận biết và nuôi dưỡng định lực tuần tự.

1. Sơ thiền – Định có tầm, tứ

• Bước đầu xa lìa dục, bất thiện pháp; tâm chuyên chú vào đề mục với tầm (hướng tới) và tứ (duy trì).
• Cảm nhận hỷ và lạc do ly dục, thân tâm an tĩnh.
• Thực tập: giữ giới, chọn đề mục phù hợp, duy trì hơi thở chánh niệm.

2. Nhị thiền – Định an chỉ

• Buông bỏ tầm và tứ, hỷ lạc sinh từ sự tĩnh chỉ nội tâm.
• Tâm sáng suốt, vững chãi; hỷ lạc lan tỏa toàn thân.
• Thực tập: khi sơ thiền ổn định, nhẹ nhàng chuyển sang cảm nhận hỷ lạc sâu hơn, không bám vào suy nghĩ.

3. Tam thiền – Định xả lạc hỷ

• Hỷ dịu xuống, chỉ còn lạc và chánh niệm; tâm mát mẻ, nhẹ nhàng.
• Hơi thở rất vi tế; thân tâm như tan vào sự an tĩnh.
• Thực tập: nuôi dưỡng tâm xả, không bám vào hỷ, chỉ nhận biết lạc và chánh niệm.

4. Tứ thiền – Định xả niệm thanh tịnh

• Buông cả lạc; chỉ còn xả niệm thanh tịnh – tâm hoàn toàn bình đẳng.
• Không còn hơi thở ra vào rõ rệt; định lực cực kỳ vững chắc.
• Thực tập: giữ tâm quân bình, không phân biệt đối đãi; chuẩn bị cho quán tuệ hoặc vô sắc định.

5. Vô sắc định – Bốn tầng vi tế

1. Không vô biên xứ: quán không gian vô hạn.
2. Thức vô biên xứ: quán tâm thức vô hạn.
3. Vô sở hữu xứ: quán “không có gì”.
4. Phi tưởng phi phi tưởng xứ: trạng thái nhận thức vi tế nhất trước khi vượt khỏi định.

• Những tầng này giúp tâm càng vi tế, nhưng vẫn thuộc sinh tử nếu thiếu tuệ giác.
• Thực tập: chỉ nên tiến vào vô sắc định khi bốn thiền đã vững và có thiện tri thức hướng dẫn.

Ghi chú thực hành

1. Giới – Định – Tuệ: giới là nền tảng, định là phương tiện, tuệ là cứu cánh.
2. Tránh cực đoan: đừng dồn ép hoặc buông lung; cân bằng sinh hoạt, dinh dưỡng, ngủ nghỉ.
3. Kết hợp tuệ quán: dùng định lực để quán vô thường, khổ, vô ngã – đưa định vào giải thoát.

Năm mức định cho thấy thiền không phải trạng thái mơ hồ mà là lộ trình cụ thể. Hành giả tiến từng bước sẽ cảm nhận sự nhẹ nhàng, sáng suốt và tự do ngày càng lớn.