Nhất nguyên

Mục lục

• Nhất nguyên
  • 1. Nhất nguyên và các góc nhìn lớn
    • 1.1. Nhất như pháp giới (Hoa Nghiêm)
    • 1.2. Trung quán và nhị đế bất nhị
    • 1.3. Duy thức học và chuyển y
    • 1.4. Ứng dụng hiện đại

Tham khảo:

• https://vi.wikipedia.org/wiki/Nh%E1%BA%A5t_nh%C6%B0
• https://thuvienhoasen.org/a8307/tri-kien-nhat-nguyen-trong-kinh-hoa-nghiem
• Long Thọ, Trung quán luận, phẩm Quan sát Tứ đế.
• Vô Trước, Du-già sư địa luận, quyển 15.

1. Nhất nguyên và các góc nhìn lớn

Nhất nguyên (sa. advaya, ekatva) diễn tả thực tại rốt ráo như một thể nhất như, vượt ngoài mọi phân hai giữa chủ thể và đối tượng. Trong lịch sử tư tưởng Phật giáo, khái niệm này được triển khai qua bốn góc nhìn quan trọng:

1. Nhất như pháp giới trong Kinh Hoa Nghiêm: nhấn mạnh “sự sự vô ngại”, vạn pháp tương dung.
2. Lập trường Trung quán của Long Thọ: giải thích nhất nguyên bằng tính Không và nhị đế bất nhị.
3. Con đường chuyển y của Duy thức: tám thức chuyển thành bốn trí, hiển lộ chân như nhất thể.
4. Ứng dụng hiện đại: đưa tri kiến nhất nguyên vào đời sống cá nhân, xã hội, môi sinh.

1.1. Nhất như pháp giới (Hoa Nghiêm)

• Pháp giới được gọi là “nhất chân pháp giới” – mỗi pháp vừa riêng biệt vừa bao hàm toàn thể.
• Hình ảnh Lưới trời Đế Thích biểu trưng cho trùng trùng duyên khởi: một hạt châu phản chiếu mọi hạt châu.
• Quán chiếu nhất như giúp hành giả phá bỏ đối nghịch ta-người, phát khởi tâm Bồ-đề và hạnh Phổ Hiền.

1.2. Trung quán và nhị đế bất nhị

• Long Thọ khẳng định: “các pháp do duyên sinh, ta nói tức là Không” – Không không phải hư vô mà là không tự tánh.
• Tục đế và chân đế là hai mặt của một thực tại; bám vào một bên sẽ rơi vào cực đoan thường hoặc đoạn.
• Tu tập Trung quán giúp hành giả hành xử linh hoạt trong đời sống mà tâm vẫn an trú trong trí tuệ giải thoát.

1.3. Duy thức học và chuyển y

• Duy thức tông mô tả quá trình chuyển y: khi tu tập viên mãn, tám thức chuyển thành bốn trí Như Lai.
• Mạt-na thức (chấp ngã) chuyển thành Bình đẳng tánh trí; A-lại-da thức chuyển thành Đại viên cảnh trí.
• Nhất nguyên ở đây là sự hiển lộ chân như qua công phu chuyển hóa tâm thức, không còn phân biệt năng-sở.

1.4. Ứng dụng hiện đại

• Trong đời sống cá nhân: thực tập chánh niệm, quán duyên khởi để thấy mình và người tương tức, giảm căng thẳng.
• Trong xã hội: tri kiến nhất nguyên hỗ trợ đối thoại liên văn hóa, giải quyết xung đột dựa trên tinh thần hiểu và thương.
• Trong bảo vệ môi trường: thấy con người và thiên nhiên đồng thể, nuôi dưỡng lối sống bền vững, “tiêu thụ chánh niệm”.

Nhất nguyên không phải khái niệm siêu hình xa xôi mà là kinh nghiệm sống động: mỗi khi thân tâm an trú, thấy rõ duyên khởi của mọi hiện tượng, ta tiếp xúc với thực tại nhất như ngay trong hiện tại.